Renovatie Beurs van Berlage | Damrak, Amsterdam

Nu weer mooi

‘Nu vinden we het mooi, die kleuren en het glazuur. Maar twintig jaar geleden waren er toch andere gedachten: alles moest wit, bogen werden dichtgezet, er kwamen plafonds. Feitelijk zijn we nu weer aan het reconstrueren. Onze prioriteit is om Berlage weer te laten stralen. Daarna gaan we kijken hoe we eigentijdse wensen en eisen daarbij kunnen inbrengen’, vertelt de architect.

Inmiddels is ze al een jaar of vijf betrokken bij de verbouwingen van de Beurs. ‘Het hoofdproject is weliswaar twee jaar geleden afgerond, maar tot mijn vreugde zijn we nu weer betrokken bij de verbouwing van een aantal ruimten. Het is fijn om langdurig betrokken te zijn bij een gebouw: dan leer je het kennen, snap je wat Berlage bedoelde met het ontwerp en kan je snel schakelen.’

Kleur en melange

De bouwtekeningen en vele foto's die ze vonden “ergens op een kamertje bovenin”, waren wel inspirerend, maar voor bijvoorbeeld de kleurstellingen niet heel informatief. ‘De keuze voor kleur komt juist heel nauw’, vertelt Bierman. In de Beurs van Berlage is het palet aan gekleurde geglazuurde stenen groot: het meest in het oog springen de blauwe, groene, zwarte en gele stenen. Maar er zijn ook hele wanden in ivoorwit en warm bruin.

In het ontwerptraject is een intensieve samenwerking geweest met Wienerberger, om tot de beste kleur en kleurnuancering voor de glazuurstenen te komen. Aan de hand van een groot aantal kleurmonsters - uit het bijna oneindige archief van Wienerberger locatie Panningen, maar ook met nieuwe glazuursamenstellingen - zijn in het bouwteam keuzes gemaakt. Per kleur verliep het traject weer anders. De architect: ‘Elke glazuurkleur bestaat uit een melange van verschillende tinten. De gele glazuurbakstenen zijn bijvoorbeeld meer effen: daarvoor was het makkelijker om een match te vinden.’

Oud en nieuw

Tijd is het belangrijkste aandachtspunt voor dit type projecten en de keuze voor geglazuurde stenen, stelt Janneke Bierman. ‘Je hebt een lange ontwikkeltijd nodig om de juiste keuzes te kunnen maken’, aldus de architecte. ‘En een korte lijn met de producent, Wienerberger in dit geval. We hebben ook graag overleg met iemand die de technische aspecten van het productieproces kan toelichten. Zodat je heel direct - en snel - kunt reageren als er proefstenen komen. Want waarschijnlijk heb je verschillende ronden nodig om tot de juiste kleuren en de juiste sortering te komen.’

Bij de Beurs van Berlage was het mogelijk om voor bepaalde locaties een mengsel te maken met bestaande stenen uit een gesloopte muur. ‘Dat is het allermooiste’, aldus Bierman. ‘Als je oud en nieuw door elkaar kunt gebruiken, krijg je een mooier geheel. Het wordt lastig bij de openingen in de wand. Daar zijn speciale kantstenen nodig. Die zijn dus nieuw gemaakt.’

Symmetrie

De ingrepen in de Beurs van Berlage door Bierman Henket gebruiken het oorspronkelijke ontwerp als onderlegger. ‘Het gebouw lijkt heel symmetrisch, maar is het dus niet. Bij de entree hebben we bijvoorbeeld een nieuwe deurpartij aangebracht, zodat er nu aan weerszijden van de balie een doorgang is. In de vormgeving hebben we de oorspronkelijke deur gekopieerd.’ Ook voor andere nieuwe deuren en reconstructies is gekozen voor een zo exact mogelijke replica van het oorspronkelijke ontwerp. ‘Als je het weet, zie je wel verschillen, bijvoorbeeld in de breedte van de voegen’, vertelt Bierman. ‘Ook bij de geglazuurde stenen ziet het geoefend oog wat nieuw is en wat niet. Maar voor de meeste bezoekers lijkt het alsof het altijd zo is geweest. Dat is onze lol.’

Kleurenboek

Met een gebouw als de Beurs van Berlage, dat in het bestaan al vele verbouwingen heeft ondergaan, is het lastig om bepaalde oorspronkelijke ontwerp- en kleurkeuzes te achterhalen. ‘Het is voor ons soms ook een puzzel’, vertelt Bierman. Zo gaat de warmbruine geglazuurde wand in de entree opeens over in een groene kleur. Heeft hier ooit een wand gezeten?

Bierman Henket maakte een kleurenboek voor de opdrachtgever, een handleiding voor niet alleen de bouwmaterialen, maar ook de installaties. De architect: ‘Alle leidingen zijn door Berlage op de wand geplaatst. Die leidingen werden dan in dezelfde kleur als de achterwand geschilderd en soms zelfs van ornamenten voorzien.’ Ook voor nieuwe elementen wordt het gedachtegoed van Berlage gerespecteerd. Zo kreeg de nieuwe entreebalie een huid van driehoekige, keramische tegels “ambachtelijk materiaal, ambachtelijk proces” om het een sieraad te kunnen laten zijn in deze klassieke ruimte. Bierman: ‘De Beurs van Berlage is een Gesammtkunstwerk van allerlei disciplines, maar uit één bron - alles heeft met elkaar te maken: de architectuur, inrichting, meubels, verlichting, kunsttoepassingen. Daar halen wij veel inspiratie uit.’